İç İstihbaratta Aksayan Hususlarla İlgili Rapor 

Oğuz Berberoğlu 

A- Askeri istihbarat hariç, istihbarat faa­liyetlerinin tek elden yönlendirilmesi esastır. Ancak memleketimizde birbirinden bağımsız çok sayıda kuruluş faaliyeti yürütmektedir. Bu da birtakım tehlikeleri beraberinde getirmek­tedir. 

Bu tehlikelerden bazıları şu şekilde sıra­lanabilir; 

1. Özellikle kurum istihbaratı yapan ku­ruluşlarda profesyonel istihbaratçı bulunmadı­ğından, işler amatör personelle yürütülmekte­dir.   Personel   alımlarında  liyakat  esasından başka üst düzey yöneticilerinin de etkili oldu­ğu kanaati mevcut olup, amatör personel ile mevcut kuralların işlemiyeceği açıktır. Nitekim uygulamada bazı küçük Asayiş Karakolları da­hi teröre yönelik eleman ve-muhbir kullan­maktadır. Ancak bunları kullananlar mesleği­nin gerektirdiği profesyonelliğe sahip olmadı­ğından bir müddet sonra bu şahısların halk arasında hatta örgüt nezdinde deşifre oldukla­rı görülmektedir. Bunu müteakip bu şahıslar terör örgütlerince kaçırılmakta, sorguya çekil­mekte, ifadeleri alınmakta, kendileri gibi dev- let güçlerine yardımcı olan diğer elemanlar da belirlenerek bilhassa şehirlerarası anayol üzerindeki telefon ve elektrik direkleri ve yerle- şim merkezlerinin giriş çıkışlarındaki ağaçlara  bağlanmakta, daha sonra kurşuna dizilmekte, ağzına bir tutam para sokulduktan sonra "ajan ve muhbire ceza verildi" diye boynuna bir ya­zı yazıldıktan sonra uzaklaşılmaktadır. Yine bu tür kişiler faili meçhul cinayetlere kurban gitmektedirler. Bunun sonucunda da istihba­rat örgütleri nitelikli kaynak sıkıntısı çekmek­tedirler. Mevcut elemanlar çift taraflı (double ajan) çalışmaktadır. Kısaca servislerin sayısı­nın çokluğu düşman unsurlarının bunların içitam oluşturmaktadır. 

2. istihbarat örgütlerinin dağınıklığı tek­nik imkanlardan yeterince istifade edilememe­si sonucunu doğurmaktadır. Devlet imkanlan mahduttur.   İstihbarat  örgütleri   çok  olduğu takdirde aynı araç gereci hemen hepsine al­mak gerekmektedir. Otomobil, telsiz, dinleme cihazı, müstakil bina gibi. Ayrıca istihbarat elemanlannın deşifre olmamaları için mahalli, sosyal, kültürel ve ticari hayata uygun faaliyet­lerde  bulunmaları  gerekmektedir.   Örneğin; şirket,  minibüs,  dolmuş,  kahvehane sahibi, koyun tüccarı gibi çalışmaları lazımdır. Ancak çok sayıda istihbarat örgütünde bu kadar pro­fesyonel işleri yapmak mümkün olmamakta­dır. İstihbarat örgütlerinin idari merkezi genel­de il merkezi hatta bölge illeri konumundaki büyükşehirler olduğundan kırsal kesime bilgi toplamak maksadıyla gittiklerinde yöre halkı istihbaratçılar gelmiş, yine buradalar şeklinde sohbet konusu yapmaktadırlar. Yine istihbarat elemanlannın devlet hayatı içerisinde kamu kurum ve kuruluşlarına serpiştirilmeleri gerek­mektedir. Ancak çok sayıda istihbarat örgütü­nün varlığı dolayısıyla hangisinin bunu yapa­cağı tereddüt konusudur ve uygulamada da bakanlıkların personel genel müdürlükleri bu­na göre dizayn edilmediğinden bu husus hiç işlememekte, ilgili kamu kuruluşları kendileri­ni  istihbarat örgütlerine yardımla  mükellef görmemektedir. İstihbarat elemanları iyi niyet ilişkileriyle personel veya biyografik istihbara­tı bu kuruluşlardan toplamaya çalışmakta, bu­nun sonucunda da deşifre olmaktadırlar. Dev­let çapında bir istihbarat iyi bir orkestra gibi devletin çeşitli birimleri arasındaki sıkı koordinasyonla bilgilerin tek elden toplanıp, tek el­den dağıtılması suretiyle yürütülmelidir. Ülke­de bu esaslardan uzak bir teşkilatlanma mev­cuttur. 

3. Çok sayıda istihbarat örgütünün varlı­ğı bu teşkilatlar arasında güvensizliğe ve hak­sız rekabete sebep olmaktadır. Polis ve jandar­manın görev sahaları bilindiği üzere yer yö­nünden sınırlandırılmıştır. ancak terörist faali yetler yer yönünden sınırlı değildir. Bundan dolayı jandarma mıntıkasından başlayan bir terör faliyeti polis mıntıkasına, polis mıntıka­sından başlayan bir terör faaliyeti jandarma mıntıkasına uzanmaktadır. Kırsalda eylem ya­pan terörist şehir merkezinde para toplama, adam öldürme, yol kesme, bomba koyma gibi işleri yapabilmektedir. Kısaca terörün mekanı yoktur. İşte bundan dolayı istihbarat örgütleri iç içe, bazen birbirlerinden haberli genelde birbirlerinden habersiz aynı konu üzerinde ça­lışmakta ve bilgi toplamaktadırlar. Bundan do­layı bazen birbirleriyle rekabete girmektedir­ler. Bazen de birbirlerini kıskanıp diğerlerinin elamanlarını deşifre edebilecek noktaya kadar bu olay uzamaktadır. İstihbarat faaliyetlerinin denetimi hemen hemen mümkün değildir. Birbirinden bağımsız aynı amaca yönelik istih­barat faaliyetlerini denetlemek mümkün olma­yacaktır. İstisnai olarak gayrimeşru olaylara bulaşan faaliyetlerin bütün teşkilatı hatta dev­leti yaralayacağı açıktır. Uygulamada bu duru­ma 5442 ve 2803 Sayılı Kanunlar ve diğer ka­nunların yetkililere verdiği yetkilerle aşılmaya çalışılmaktadır. Gerek denetimlerin gerekse bilgi toplama faaliyetlerinin üstün teknolojik araçlarla yapılması halinde kısmi denetimin yanında bilgi akışını hızlandırmak daha fazla mümkün olacaktır. Örneğin; köydeki bir ele-- mana telsiz telefon, cep telefonu, sınırdaki gö­revliye termal kamera, gece dürbünü verilmesi halinde işlerin kolaylaşacağı açıktır. Ancak zorluk çok sayıda istihbarat örgütü ve istihba­rat elemanından kaynaklanmaktadır. Teknik imkanlarla donatılmayan istihbarat örgütleri­nin personel sayısı git gide büyümekte, bunun sonucunda da hareket kabiliyetini kaybetmek­tedirler.   CIA'nın  tahmini   eleman   sayısının 90.000.dolayında olduğu ve bunun 10.000'e düşürülmesi hedeflendiği düşünülürse konu­nun önemi açığa çıkar. Yeteri sayıda, yeteri kadar teknik imkanlarla donatılmış, yaptığı iş­ten zevk alan, dinamik bir istihbarat örgütü te­sis edilmesi gereklidir. 

4. Çok sayıda istihbarat örgütünün var­lığı istihbarat örgütleri bünyesinde uzmanlaş­mayı önlemektedir. Örneğin, psikolojik hare katı yönlendirecek yeteri kadar imkanlarla do­natılmış icra elemanları bulmak genelde mümkün olmamaktadır. Yıkıcı ve bölücü akımlara karşı mahallinden psikglojik bir ha­rekat yapmak, bu sebeple istenilen düzeyde olmamaktadır. Böyle olunca da üniversite gibi kurumlardan yeteri ölçüde istifade edileme­mektedir. Aynı sebeple istihbarat timlerinden mahallinde yabancı dil bilen personelde sıkın­tı çekilmektedir. Teknik takip ve denetleme, araba takibi, arazi yapısı, mağaralar, kaçış isti­kametleri, kaçakçılık gibi hususlarda yeterli ölçüde personel istihdamı sağlanamamakta­dır. Bu durum bayatlamış, fakat büyük bir kıs­mı doğru pek çok istihbaratın mükerrer fakat eksik yönlendirilmesine sebep olmaktadır. Örgüt elemanları ve işbirlikçi elemanları hak­kında birbirinden kopuk çok sayıda arşivin doğmasına neden olmaktadır. 

B- Güvenlik Güçleri İstihbarat Örgütle­rinin verdiği haberler konusunda şu tenkitleri yapmaktadır.

1.  Verilen istihbari bilgi geleceğe matuf değildir.

2. Somut değildir.

3. Detaylı değildir.

4.  Geniş bir makamı kapsamaktadır.

5. Geniş boyutlu değildir.

6.  Bütün bağlantılar ortaya konmamıştır. 

Kuşkusuz bu tenkitlerde haklılık payı  vardır. Ancak, bütün hatayı istihbarat örgütlerine yüklemek te doğru değildir. İç istihbarat

örgütlerimiz genelde geniş tabanı olmayan örgütlere göre organize olmuşlardır. Bölücü örgüt etnik temele dayandığından halk arasında taban bulabilmektedir. Bu itibarla kolayca giz-lenebilmekte ve lojistik destek sağlayabilmek­tedir. Karşı mücadele ise geniş halk kitlelerini örgütleyebilen ve geniş bir bilgi ağı kurabile­cek bir istihbarat örgütü ile mümkündür. Bu noktada herhangi bir istihbarat örgütünden gelen bilgi Polis ve Jandarma'ya aktarılmakta, bu bilgiler Güvenlik Güçlerinin yöneticileri ile emirlerindeki istihbarat örgütlerince de bir da­ha değerlendirilmeye tabi tutulmaktadır. Ba­zen haksız rekabet sonucu verilen haber de-ğerlendirilememektedir. Ayrıca güvenlik ma­kamlarına giden çok sayıdaki istihbarat genel­de asılsız çıktığından dolayı güvenlik güçlerini yıldırmakta, onları isteksizliğe itmektedir. Az ve öz istihbari bilgi güvenlik güçlerine gitmek­tedir 

C- İstihbarat; bilgi toplama, toplanan bilgilerin işlenmesi, değerlendirilmesi ve kul­lanılmaya aktarılması şeklinde tezahür eder. Bu çarkın işleyişinde görev alan istihbarat bi­rimlerinden biri Milli istihbarat Teşkilatı'dır. Milli İstihbarat Teşkilatı'mn dış istihbarat ya­nında iç istihbarat görevi de vardır. Ancak bu teşkilat Başbakanlığa bağlıdır ve yasal olarak bilgileri Başbakan'a verir. PKK terörü sebebiy­le İl Valilerine bilgi aktarılması emredilmiş ve bu emir gereği bilgiler alınmaktadır. İşin doğ­rusu yapılacak yasal düzenlemeyle iç istihba­ratla ilgili her türlü bilgilerin 11 Valisi, Jandar­ma ve Güvenlik Güçlerine aktarılmasını sağla­yacak mekanizma kurulmalıdır. İç istihbarat tek bir örgüt bünyesinde toplanamaz ise MİT yasasında değişiklik yapılarak bütün istihbarat örgütleri tek bir yasanın içinde toplanmalı, aralarındaki ilişkiler bu yasa ile düzenlenmeli, görev ve yetkileri, ilişkileri açık olarak belir­lenmelidir. 

D- İstihbarat Örgütlerinin Şikayetleri; 

1.  Geniş faaliyet sahasına karşılık per­sonel yetersizliği,

2.   Haber elemanlarının beklentilerine cevap verilememesi,

3. Haberleşme.imkanlarının yetersizliği,

4.  Bina ve tesislerin yeterli olmaması,

5.  Uzmanlaşmış personel sıkıntısı,

6.  Mahalli lisan bilen personelin olmayışı

7. Haberalma ödeneklerinin yetersiz olması,

8. İstihbarat örgütleri arasındaki koordi­nasyonsuzluk,

9. Araç ve teknik malzemelerin yetersiz olması,

10. Mevzuatm yetersizliği,

11.  Polis ve Jandarma için tayin prob­lemleri,

12.   Bir suçlama karşısında yeterli bir hukuki korumanın olmaması,

13.  Personelin eğitim seviyesinin yeter-siliği,

14.  Sivil Kamu Kurum ve Kuruluşları ile yeterince koordinasyonun sağlanamaması,

15.  Sorgulama ile bağlantılarının iyi ni­yet ilişkilerine bırakılması,

16.  Psikolojik harekattaki bilgi araç ve gereç yönünden bilgilendirilmesi,

17.  Verilen bilgilerin değerlendirilmede gecikmesi,

18.  Halkın gelenek ve görenekleri ko­nusunda yeterince eğitilmemeleri,

19.  Kimlik Bildirme Kanunu gibi bazı kanunların uygulanmaması,

20.  Verilen bilgilerin basın ve iletişim organlarına sızması.