Bilgi ekonomisi, geleneksel ekonomiden çeşitli yönlerden farklılıklar göstererek kendine has özellikler taşımaktadır. Bu ekonomilerin başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir.

1. Bilgi ekonomisi, bilgi temelli bir ekonomidir. Bilgi temelli ekonomi, bilginin üretilmesi ve kullanılması sonucu bireylerin refah ve yaşam standardının yükseldiği ekonomidir. Bilgi temelli ekonomik yapılarda, bütün iktisadi faaliyetlerde her türlü bilgi, etkin bir şekilde kullanılmakta ve tüketilmektedir. İktisadi faaliyetlerde bilgi yoğunluğunun artması ve bu faaliyetlerin küreselleşmesi bilgi temelli ekonomilerin oluşmasına neden olmaktadır.

Bilgiye dayalı ekonomilerde bilgi, hem nitelik hem de nicelik açısından daha

önemli hale gelmiştir. Bilgi ekonomisinde kuruluşların en önemli kaynakları beyin gücüdür.

Bilgi ekonomisinde bilginin ortaya çıkması ancak bilgi işçisi ve bilgi tüketicisiyle mümkün hale gelmektedir. Günümüz bilgi çağında kuruluş olarak tamamen bilgiye dayalı üretim faaliyeti gerçekleştiren Microsoft, bu durum için en iyi örneklerden biridir.

Microsoft’un maddi kaynaklarının (toprak, bina, stoklar, hammadde vb,) yok denecek kadar az olduğu ancak en önemli varlığının işletmede faaliyet gösteren bilgi birikimli elemanlar olduğu görülmektedir. Microsoft’un bu günkü piyasa değerinin IBM, General Motors gibi yılların dev kuruluşlarının değerinden daha fazla olması bilginin ne denli önemli bir faktör haline geldiğini göstermesi açısından çarpıcı bir örnektir. Uzak Doğu’da faaliyetlerinde yoğun bilgi kullanarak dev işletmeler haline gelmiş Honda, Canon ve Sharp gibi kuruluşlar yeni piyasalar oluşturma, yeni ürün ve teknolojiler geliştirme gibi alanlarda bilgiyi kullanmaktan öte, bilgiyi üreterek liderlik konumlarını sürdürmektedirler.³⁸

İktisadi açıdan gelişmiş ve teknolojik açıdan ileri düzeyde olan ekonomiler genel olarak bilgiye dayalı ekonomilerdir. Ekonomik yapılarını bilgi temelli ekonomiye dönüştüren ülkeler, aynı zamanda uluslararası rekabet gücü ve yüksek yaşam standartları açısından da bir üstünlüğe sahiptirler.

Bilişim teknolojileri ekonomiyi, bilgi ekonomisine dönüştürmüştür. Ekonomik değer yaratmanın temeli artık bilgidir. Bilgi teknolojileri, yapay zekaya kadar genişleyen bir yelpazeye sahiptir. İktisadi faaliyetlerde bilgi yoğunluğu göreceli olarak sürekli artmaktadır. Bilgi ticareti ve bilgi yoğun mal ve hizmetlerin ticareti büyük ölçüde arttığı için günümüzde bilgi artık bir ürün olarak çok daha önemli hale gelmiştir.

2. Bilgi ekonomisi, dijital bir ekonomidir. Dijital ekonomi; iletişim, telekomünikasyon ve bilişim alanlarındaki hızlı gelişmelerin bir sonucu olarak bilgi ekonomisinin ulaştığı en ileri aşamayı ifade eden bir kavramdır.

Bilgi, iletişim ağları üzerinden ışık hızıyla hareket etmektedir. Bilgi ekonomisinde bilgiler tamamen “0” ve “1” rakamından oluşan veri formlarında iletilmektedir. Günümüzde her tür bilgi, ses, yazı, görüntü, hareketli obje vs. bilgisayar ağları tarafından iletilmektedir. Dolayısıyla, büyük miktarda bilgi, son derece hızlı, ucuz ve güvenilir bir şekilde alıcılarına ulaşmaktadır. Yayıncılık, dijital ses yayın (digital audio broadcasting-DAB) ve dijital video yayın (digital video broadcasting - DVB) tekniklerinin geleneksel analog yayın tekniklerinin yerini almasıyla hızlı bir şekilde sayısallaşmaya başlamıştır. Kayıt, kurgu ve iletişim araçlarından kullanıcıların evlerindeki alıcılara kadar bütün üretim zincirinin tam sayısallaşmasının önümüzdeki 15 yıla kadar tamamlanacağı planlanmaktadır.

Gelişmiş ekonomilerde bilgiler, elektronik ortamda internet ağları vasıtasıyla çok hızlı bir şekilde ülkeden ülkeye, organizasyondan organizasyona veya daha değişik ihtiyaçlara uygun olarak insandan insana cep telefonu ve taşınabilir bilgisayarlar vasıtasıyla iletilmektedir. Yakın bir gelecekte belki insan hayatına geçecek olan diğer taşınabilir dijital araçlarla masaya bağlı olmadan bilgi aktarımı, kullanımı ve işlenmesi hayatın bir parçası olacaktır.

3. Bilgi ekonomisinde sanallaşma önemli rol oynamaktadır. Bilginin dijital ortama kayması, ekonomik faaliyetlerin doğasını değiştirerek sanal ekonominin ortaya çıkmasına da neden olmuştur. Sanallaşma ekonominin metabolizmasını, kurumların türlerini ve aralarındaki ilişkileri, dolayısıyla ekonomik faaliyetin bizzat kendisini değiştirmektedir. Bilginin analogdan dijitale dönüşmesi, fiziki varlıkların sanal hale gelmesine imkan vermektedir. Günümüzde birçok kurum sanal ortamda faaliyetlerini sürdürmektedir. Sanallaşma ilk olarak büroların ortadan kalkması olarak kendini göstermiştir. Yüz yüze iletişim ile sanal ortamda iletişimin birçok açıdan farklılıklar taşıdığı ve sanal ortamlarda iletişim etkinliğinin beraberinde çözüm gerektiren bazı sorunlar taşıyacağı söylenebilir.

4.Bilgi ekonomisi, moleküler bir ekonomidir. Bilgi ekonomisinin etkisiyle sosyal ve ekonomik yaşamın yapısında bir dönüşüm yaşanmaktadır. Bilginin işletme içinde etkin bir şekilde iletimine ve işletme dışıyla etkileşim halinde olmasına imkan sağlayan teknolojiler, örgütlerde yapısal dönüşümlere neden olmaktadır. Şirketler ve kurumlar, uzman birimlere bölünerek en iyi yaptıkları işlerde yoğunlaşmaktadır.

Bilgi ekonomisinde işletmeler moleküler yapıdadır ve birey merkezlidirler. Bilgi işçisi (molekül insan), kendi başına bir iş birimi olarak faaliyet göstermektedir. Motive olmuş, kendi kendine öğrenebilen girişimci çalışanlar, yeni araçlar yardımıyla değer yaratmak üzere bilgi ve yaratıcılıklarını kullanabilecekleri şekilde yetkilendirilmişlerdir. Bilgi işçisinin oluşturduğu dinamik ekipler serbest ve esnek bir yapıdadır. Söz konusu ekipler arasındaki ilişkiler ve etkileşim yeni bilişim altyapısı aracılığıyla artmaktadır.

5. Bilgi ekonomisi, bir ağ ekonomisidir. Bilgi ekonomisi, ekonomik birimleri bir ağ sistemi vasıtasıyla bütünleştiren ekonomidir. Ağlara bağlı birimler yeni kümeler oluşturmaktadır. Küme içindeki işbirliği, etkileşim ve sinerji ağ ekonomisinin temel karakteridir. Dijital iletişim ağlarının yaygınlaşması ve web tabanlı sistemlerde varılan son durum iş dünyasında önemli dönüşümlere neden olmaktadır. İletişim ağlarında band genişliğinin artması; veri, metin, ses, görüntü ve video gibi multimedya kaynaklarına kolayca ulaşıma imkan vermekte ve buna bağlı olarak yeni kurumsal yapıların hızla ortaya çıkmasına olanak tanımaktadır.

Yeni iletişim ağları işletmelere ölçek ekonomileri ve kaynağa ulaşma gibi avantajlara sahip olma olanakları tanımaktadır. Ayrıca bilişim teknolojileri birçok yeni sektörün ortaya çıkmasına neden olmuştur.⁵¹ İnternet ve benzeri iletişim ağları vasıtasıyla birçok sektörde elektronik ticaret (e-ticaret) gerçekleşmektedir. Zira elektronik ticaret vasıtasıyla gerçekleşen ticaretin boyutu günümüzde ticaretin önemli bir bölümümü kapsamaktadır.

İletişim ağlarının sunmuş olduğu fırsatlardan yararlanmak için bütün ülkeler ulusal bilişim altyapılarını oluşturma gerekliliğinin farkındadırlar. Aynı şekilde işletmeler de kendi içinde bir bilişim altyapısı kurulmasının kaçınılmaz olduğunu kabul etmektedirler.

6. Bilgi ekonomisi, aracısız bir ekonomidir. Üretici ve tüketiciler arasında ağlar vasıtasıyla sağlanan dijital iletişim, aracı işletmeleri fonksiyonsuz hale getirmiştir. Özel ve kamu sektörde birçok kurum tüketicilerle ağlar aracılığıyla doğrudan temas kurmaktadır ve aracıları büyük ölçüde elimine etmektedirler. Günümüzde birçok sektör rezervasyonlar için
acentelerle iş yapmak yerine doğrudan müşterilerine internet aracılığıyla ulaşmaktadır. Bankalarda mevduat hesabı açma, her türlü faturanın ödenmesi, birçok mükellefin vergi ödemeleri, tüm ulaşım araçlarında rezervasyon gibi durumlarda ilgili birimlere gitmeksizin bütün işlemlerin gerçekleştirilmesi mümkün hale gelmiştir. Dolayısıyla, aracı kurumlar gelecekte yok olmak istemiyorlarsa mevcut durum karşısında kendilerine yeni pozisyonlar belirlemek zorundadırlar.

Nitekim “İnternet işlerin yapılması ve yürütülmesinde ara noktalarda bulunan birçok kişiyi bir deniz dalgası gibi silip süpürecek. Ben bu kişilerin yerinde olsam şimdiden yaptığım işi internet kullanarak nasıl yapacağımı düşünmeye başlardım” diyen Intel şirketi başkanı Andy S. Grove durumu özetlemektedir.

7. Bilgi ekonomisinin hakim sektörü medyadır. Yeni iletişim teknolojileri ile
birlikte tüm dünyada ekonomik, politik ve kültürel alanlardaki değişimler, toplumdaki
birçok yapı ve kurum ile birlikte medya endüstrilerini de etkilemiştir.

Sanayi ekonomisinde otomotiv sektörü ekonominin itici gücü konumundayken, bilgi ekonomisinde hakim ekonomik sektör medyadır. Yeni medya tüm sanat etkinliklerine, bilimsel araştırmalara, eğitim faaliyetlerine ve işletmelere bir dönüşüm süreci yaşatmaktadır. İnsanların iş yapma, çalışma, eğlenme, yaşama ve düşünme yöntemleri yeni medya sektörüyle değişmektedir. Daha da önemlisi bu yeni sektör tüketim ve üretim faaliyetlerine ilişkin değerler üzerinde de büyük bir etki bırakmaktadır.

Bilgi ekonomisinde bilgisayar, iletişim, medya ve kişisel hizmet teknoloji sektörleri birbirini bütünleyerek birlikte sürükleyici ve yönlendirici sektör konumuna gelmiştir. Bu bütünleşme tüm sektörlerin temeli haline gelmeye başlamıştır. Bu gelişmelere paralel olarak televizyon yayıncılığıyla birlikte haber kavramı ve televizyon haberciliği anlayışı da değişmeye başlamıştır. Bunun en önemli sonuçlarından birisi, yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası bazda ortaya çıkan televizyon haber kanalları olmuştur.

8. Bilgi ekonomisi, sürekli yenilikler getiren bir ekonomidir. Bilgiye dayalı ekonomilerde başarılı olmanın en önemli yöntemlerinden birisi yenilik yapmaktır. Yenilik bir süreçten oluşmaktadır. Bu süreç, bir fikrin buluş aşamasından uygulama aşamasına kadar devam eden araştırma, geliştirme ve üretim aşamalarını kapsamaktadır.

Bilgiye dayalı sektörlerde faaliyet gösteren firmalarda “kendi ürününün modasını kendin geçir” prensibi geçerlidir. Eğer yeni bir ürün geliştirilmiş ve piyasaya sürülmüşse, bir sonraki hedefin bu ürünün daha gelişmiş şeklinin ortaya çıkarılması ve ilk ürünün modasının geçirilmesi olmalıdır. Eğer bir ürünün daha da gelişmiş şeklini üretici geliştirmezse, muhtemelen bunu rakipleri gerçekleştirecektir. Bu durumda kendi ürünün modasını bir başkası geçirecektir. Microsoft firması belirli aralıklarla işletim sistemi olan Windows’un yeni sürümlerini piyasaya sürerek kendisine ait olan bir önceki yazılımların modasını kendisi geçirmektedir. Dolayısıyla rakip firmaların yapmaları gerekeni yaparak bu alandaki liderliğini devam ettirmeye çalışmaktadır. Benzer durum bütün bilişim sektörü için de geçerlidir.

Günümüzde ekonomik büyümenin temel kaynağı giderek teknolojik yenilikler olmaya başlamıştır. Yenilik süreci bağımsız olmadığı gibi tamamlanmış bir süreç de değildir. Yeniliğin oluşumunda karşılıklı etkileşimler, geri beslemeler ve ağ örgüleri belirleyici olmaktadır. Sürekli yenilik ortamı, sürdürülebilir örgütsel öğrenmeyle mümkündür. İnsanın yaratıcı gücünü serbest bırakan yenilikçiliği ödüllendiren bir ortam oluşturulmalıdır.

Bilginin, elektronik aygıtlar vasıtasıyla işlenmesi ve aktarımdaki hız, ekonomideki verimliliğin ve başarının anahtarını oluşturmaktadır. 1990’lı yılların başında otomobillerin tasarımdan üretime dönüşmesi altı yıl gibi bir süre alırken, günümüzde bu süre yaklaşık olarak iki yıl civarındadır. Elektronik Veri Değişimi (EDI) vasıtasıyla firmalar, dış çevreleriyle eş zamanlı bilgi alışverişinde bulunmaktadırlar. Elektronik yoldan alınan müşteri siparişleri eş zamanlı olarak karşılanmaktadır. İlgili fatura ve belgeler de elektronik yoldan iletilmektedir.

11. Bilgi ekonomisi, küresel bir ekonomidir. Bilgi ekonomisi ulusal ekonomilerin özelliğinden ziyade uluslararası ekonomilerin özelliğini taşımaktadır. Yüksek teknolojiye dayalı malların üretimi tek bir ülkenin sınırları içinde yapılmamaktadır. Bunun en önemli nedeni bilgi ve iletişim araçlarında yaşanan gelişmelerin, ulaştırma ve haberleşme maliyetlerinde meydana getirdiği azalmalardır. Günümüzde artık ulaştırma masrafları ürün maliyeti içinde nispi olarak daha küçük bir yere sahiptir. Bu durum, endüstrilerin ucuz emeğin bulunduğu üçüncü dünya ülkelerine kaymasına neden olmuştur.

Bilginin, insani ve ekonomik kalkınmanın dolayısıyla da küresel rekabet avantajının temel dinamiği haline gelmesi yeni bir olgudur. Küresel ticaret dünyasında özgürce dolaşan ve paylaşılan bilgi, ekonomik açıdan katma değer yaratmaktadır. Üretilen bilginin küresel ağlardaki dolaşım yeteneği, tüm sektörleri etkilemektedir.

Peter Drucker’a göre bilgi sınır tanımaz. Bu mantık bilginin, yerel, ulusal veya uluslararası bir özellik taşımadığını ifade etmektedir. İletişim ve internet ağları küresel ilişkileri ev ve iş yerlerine taşımaktadır. Böylece küreselleşme ve bilgi teknolojileri birbirini sürekli etkileyerek mekanları esnek hale getirmektedir.

Bilgi teknolojilerinin hızlı gelişmesi sonucunda firmalar küresel piyasalardan elde ettikleri faktörler ile küresel talep için üretim yapmaktadırlar. Bilgi teknolojileri, girişimciliği küresel düzeyde düşünülmesini zorunluluk haline getirerek üretim ve tüketimin küreselleşmesine neden olmuştur.

12. Bilgi ekonomisi, bazı sosyal problemleri de beraberinde getirmektedir.

Toplumların ekonomik yapılarında bir dönüşüm yaşandığı zaman çeşitli sosyal problemlerin ortaya çıkması kaçınılmazdır. Günümüzde bilgi ekonomisine geçiş aşamasında da yeni sosyal sorunlar ve farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu farklılıkları bir arada tutmak ayrı ve yeni yaklaşımlar gerektirmektedir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler hem ülkeler arasında hem de ülkelerin kendi içinde bir eşitsizlik doğurmuştur. Bilgi yoksulları, bilgi zenginleri, iletişim sahipleri, iletişim yoksunları gibi kavramlar bu nedenle kullanılmaktadır. Bu kavramların hepsi değişik coğrafi alanlarda sosyo-ekonomik koşullar bakımından farklılık gösteren firmaların ve bireylerin, bilgi ve iletişim teknolojilerine erişim imkanındaki eşitsizliği tanımlamaktadır.