Türkiye Ekonomisi

Dünya Ekonomisi

Osmanlı Ekonomisi

Finansal Ekonomi

İşletme Ekonomisi

Hizmet Ekonomisi

Kalkınma Ekonomisi

Tarım Ekonomisi

Borsa ve Yatırım

Ekonomi Sözlüğü

Ekonomi Ders Notları

Ekonomi Düşünürleri

Genel Ekonomi Soruları

Özel İstatistik Arşivi

Özel İktisat Konuları

Açık Öğretim İktisat

Ekonomi Kurumları

Kamu Yönetimi

Kamu (Devlet) Maliyesi

Sigortacılık Konuları

Türkiye İktisat Tarihi

Yeraltı Ekonomisi

Kredi Kartı Piyasası

Gelişmekte Olan Ülkeler

Finansal Piyasalar

Kent Ekonomisi

Liberalizm

Forex Piyasaları

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

kamu (Devlet) Bütçesi

Bütçe Kavramı ve Bütçe Hakkı

Bütçe kelimesinin kökü. Latince "bulga" ve Fransızca "bouge" ya da "bougette"dir. Deri çanta, torba anlamına gelen bu kelime zamanla İngilizce'de "bougett" veya "budget" şeklinde kullanılmaya başlanmıştır.

Bütçe, devletin gelecek belirli bir dönem içindeki gelir-giderlerini tahmin eden ve bunların yürütülüp, uygulanmasına izin veren bir hukuki tasarruftur.

Yasama organının halk adına kamu gelirlerini toplayıp yine halk adına bu gelirleri harcamasına "bütçe hakkı"' denilmektedir. İngiltere'de bütçe hakkım ilk olarak resmen belirleyen metin "Magna Carta = Büyük Şart(Berat)"tır. Kral John 1215 yılında ülkede Magna Carta ile, toprak sahibi soyluların rızası olmadıkça vergi alınamayacağına söz vermiştir.

Türk maliye tarihinde II.Mahmut döneminde 1808 yılında Ayan, beyler ve devlet ileri gelenlerinin katılımıyla hazırlanan ve "Senedî İttifak" adı verilen hukukî beige de Magna Carta'ya benzetilmektedir. Türkiye'de bugünkü anlamıyla ilk bütçe hakkını resmen ifade eden ilk anayasa 1876 Anayasası'dır. 

Bütçenin Fonksiyonları 

Sosyal olayların dinamik karakterine uygun olarak, zaman içinde devletin mahiyet ve fonksiyonlarında meydana gelen değişmeye bağlı olarak devlet bütçesinin mahiyet ve fonksiyonlarında da önemli değişmeler olmaktadır. Esas itibariyle, klasik iktisadî düşünceye bağlı olarak belirlenen klasik devlet fonksiyonları içinde bütçenin fonksiyonları da "malî gelenekçilik prensiplerine uygun klasik bütçe fonksiyonları şeklinde kendini göstermektedir. Buna karşılık.

Bütçe hakkı esas itibariyle "millete aittir. Bütçe hakkının millete ait olması, bütçenin mahiyetinden kaynaklanmaktadır. Gerçekten ekonomik, siyasi ve hukuki yönleriyle değerlendirildiğinde bütçe, kamu faaliyetlerinin gerçekleştirilmesine imkan veren bir tasarruf, diğer bir deyişle bir "kamu siparişi'dir. Kamusallık özelliği içinde bütçenin çağdaş fonksiyonları dikkate alındığında, onun siyasi, ekonomik.sosyal ve mali yönü ortaya çıkmaktadır. Bütçenin bu niteliği, onun milletçe kabul edilmesini gerekli kılmaktadır. Bütçenin kendine özgü bir prosedür içinde hazırlanması, kabulü, uygulanması ve denetime tabi tutulması, bütçe hakkının millete ait olması prensibinin etkin bir şekilde gerçekleşmesine imkân vermektedir. 

modern veya çağdaş ekonomi teorisi kapsamında belirlenen çağdaş devlet fonksiyonları" na uygun "çağdaş bütçe fonksiyonlarından söz edilmektedir. 

Bütçenin Klasik Fonksiyonları

Bütçenin klâsik fonksiyonları, klâsik devlet fonksiyonlarına bağlı olarak kendini gösteren fonksiyonlarıdır. Bilindiği gibi klâsik devlet fonksiyonları, liberal doktrine ve klâsik iktisadı düşünceye uygun olarak devletin, ekonomik ve sosyal hayatın dışında tutulduğu, onun "tüketici bir nesne" ve "zorunlu bir kötü" olarak görülmesi ile ortaya çıkan ve devleti "bekçi veya jandarma devlet" mesabesine indiren aslî fonksiyonlardır. 

1- Mali Fonksiyon

Bütçenin bu fonksiyonu, kamu harcamalarını karşılayacak ölçüde gelir sağlanmasıdır. Bu fonksiyon, devletin klasik iktisadi düşünceye göre mahiyet ve fonksiyon kazanmasına uygun olarak bütçede kesin bir şekilde yıllık denklik aranması ile kendini göstermektedir. 

2- Siyasi Fonksiyon

Bu fonksiyon kısaca, bütçenin parlamentoya; hükümete yol gösterme, bütçeyi yönetme ve denetleme imkanını vermesidir. Bilindiği gibi kamu faaliyetlerinin temelini teşkil eden kamusal ihtiyaçlar ve hizmetler ile bu hizmetlerin görülmesi sonucu ortaya çıkan kamu gider ve gelirlerinin miktar, hacim, bileşimi ve teknikleri, kamu karar alma ve yürütme birimleri, yani siyasi otorite tarafından belli edilmektedir. Bu ise bütünüyle siyasi bir süreci İşletmektedir. Bu siyasi sürecin somut yönü ise, kamu siparişi anlamına da gelen "kamu bütçesi" ile ortaya konmaktadır. 

3- Hukuki Fonksiyon

Bütçenin bu fonksiyonu, esas itibariyle, kamu faaliyetinin yerine getirilmesi sürecinde ortaya çıkan kamu ihtiyaç ve hizmetleri ile kamu gider ve gelirlerinin oluşumunda, bu olayın tarafları durumunda olan devlet ile vatandaşlar arasındaki karşılıklı hak ve sorumlulukların belirlenmesini ifade eder Bu fonksiyon yürütme yönüyle tüm kamu faaliyetlerinin kanuni normlara bağlanmasını sağlar.

Klasık iktisadi düşünceye bağlı olarak kendini gösteren klasik devlet fonksiyonu, devleti ekonomik ve sosyal hayatın dışında tutan; O'nun görevlerini Çağdaş devlet fonksiyonları; 19.Yüzyılda kendini gösteren, 20. yüzyılda ise giderek ağırlaşan ekonomik, sosyal, mali ve siyasi sorunlar karşısında, devletin bu sorunların çözümünde aktif rol alması ile ortaya çıkan fonksiyonlardır. Ortak kabul gören bu fonksiyonlar: Kalkınma, istikrar, gelir dağılımı ve kaynak kullanımı fonksiyonlarıdır. Bu fonksiyonların üst amacı ise "ekonomik ve sosyal refah devleti" şeklinde iade edilmektedir. 

güvenlik,asayiş, adalet ve diplomasi gibi temel kamu hizmetleri ile sınırlayan bir niteliğe sahiptir. Bu anlayış içinde, doğal olarak, devletin kendisine yüklenmiş bu temel görevleri en etkili bir şekilde yerine getirmesinin temel şartı, bu hizmetlerin yerine getirilmesini sağlayan kamu gider ve gelirlerinin katı hukuki kurallara bağlanmasıdır. Buna kamu maliyesinde "hukuki yaklaşım'' denilmektedir. 

4- Denetim Fonksiyonu

Bu fonksiyon, genellikle kamu yönetiminin tüm işlemlerinin denetlenmesini sağlar. Bu fonksiyonu da klasik devlet ve klasik maliye fonksiyonlarına bağlı olarak değerlendirmek gerekmektedir. 

Bütçenin Modern Fonksiyonları 

Bütçenin modern fonksiyonları, devletin zaman içinde mahiyet ve fonksiyonlarında köklü değişikliklerin ortaya çıkması ile kendini gösteren fonksiyonlardır. Gerçekten, 20. Yüzyıla doğru klasik iktisadi düşüncede ve buna bağlı olarak klasik devlet fonksiyonlarında meydana gelen değişmeler sonucu, devlete klasik devlet fonksiyonları yanında önemli ekonomik ve sosyal fonksiyonlar da yüklenmiştir. Devletin bu ekonomik ve sosyal fonksiyonları nedeniyle belirli bir dönemden itibaren kamu faaliyetleri ve kamu mali olayları bu fonksiyonlar çerçevesinde ele alınıp incelenmiş; buna bağlı olarak bu döneme ilişkin kamu maliyesi de fonksiyonel maliye olarak nitelendirilmiştir. Aynı nedenle, kamu faaliyetlerinin gerçekleştirilmesini sağlayan ve bu yönüyle "kamu siparişi" anlamına gelen devlet bütçesi için de fonksiyonel bütçe denilmiştir. Böylece, bu yaklaşım içindeki bütçe fonksiyonları da modern veya ekonomik ve sosyal bütçe fonksiyonları olarak değerlendirilebilmektedir. 

1- Konjonktür Fonksiyonu

Bütçenin bu fonksiyonu, Keynesyen tahlile göre ekonomide mevcut konjonktüre! dalgalanmalara karşı bütçeyi düzenleyici bir araç kullanmayı ifade eder. Böylece, anti-konjonktürel bütçe politikası içinde bütçe, enflasyona karşı mücadelede "bütçe fazlası"; deflasyona karşı mücadelede ise "bütçe açığı'" yoluyla ekonomik dengeyi temine çalışmaktadır. 

2- Kalkınma Fonksiyonu

Bütçenin bu fonksiyonu, geri kalmış veya gelişmekte olan ülkelerde ekonomik kalkınma hedefine ulaşmada bütçenin bir araç olarak kullanılmasını ifade eder. Kalkınmanın mahiyeti dikkate alındığında bu bütçe fonksiyonu daha iyi anlaşılır. Bilindiği gibi, kalkınma veya gelişme hareketi büyümeyi de içine alan ve bir ülkenin bütün yapısal özelliklerinde iyileşme yönünde meydana gelen değişmeleri anlatan bir kavramdır. 

3- Gelir Dağıtıcı Fonksiyon

Bu fonksiyon, bütçe ile farklı gelir gruplarından vergilerin toplanıp yine farklı gelir gruplarına yönelik harcama yapılarak gelirin yeniden dağıtıma tabi tutulmasıdır. Esas itibariyle kamusal mali olaylar, temel karakteristik Özellikleri nedeniyle kendiliğinden yeniden dağıtıcı bir fonksiyona sahiptirler. Ancak, burada, Keynesyen yaklaşıma göre devlete ve dolayısıyla bütçeye yüklenen modern bir fonksiyon olarak, "iradi ve bilinçli kararlarla kamu gelir ve giderlerinin yeniden dağıtım için kullanılması'' fonksiyonundan söz edilmektedir. Bu fonksiyon, özellikle, gelişmişlik farkının giderek açıldığı ve ekonomik sosyal sorunların ağırlaşma eğilimi gösterdiği günümüz geri kalmış ülkeleri için özel bir önem taşımaktadır 

4- İstikrar Sağlayıcı Fonksiyon

Modern iktisat teorisinde dinamik bir süreç olarak ele alınan ve sosyal refah devleti kavramıyla bütünleştirilen yeni istikrar anlayışı, her seviyede ve her yerde sapmalardan arınmış bir ekonomik ve sosyal yapı içinde gerçekleşen serbest piyasa işleyişini öngörmektedir. Ekonomik muhteva içinde bu istikrar, statik değil fakat dinamik bir durum olarak tam istihdam ve fiyat istikrarının bir arada gerçekleşmesi şeklinde ifade edilmektedir, işte bütçenin istikrar sağlama fonksiyonu ile bu nitelikteki bir ekonomik ve sosyal ortama ulaşılması hedeflenmektedir.

 

 

Anasayfa - İktisat - Makale - Ekonomi - Borsa - İstatistik - Türkiye Ekonomisi - Ekonomi Sözlüğü - Gizlilik Politikası

Sağlık Bilgileri