MERKEZİ YÖNETİMİN TAŞRA (ÇEVRE) ÖRGÜTÜ

Merkezi yönetim, yürütmekle yükümlü olduğu hizmet ve görevleri yerine geti­rebilmek için coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre "il", "ilçe" ve "bucak" biçiminde örgütlenmiştir. Bu yapıya "mülki yönetim" denilir. Anayasaya göre, merkezi yönetimin temel taşra örgüt­lenme birimi "irdir. Bakanlıkların, çoğunlukla her ilde hizmet birimleri bu­lunmaktadır. Bu bakımdan iller, merkezi yönetimin başkent örgütünün küçül­tülmüş bir biçimidir. 

Bakanlıklar, bölge kuruluşları da oluşturabilmektedir. Anayasa, merkezi yöne­tim kuruluşlarının bölge kuruluşları kurabilmelerine de imkân tanımıştır. 

Denilebilir ki, "il" merkezi yönetimin temel örgütlenme birimi, "bölge" ise istisnai bir yapıdır.

Bakanlıkların taşra örgütü, kuruluş amaçlarını gerçekleştirebilmek ve görevle­rini yerine getirebilmek için, ihtiyaca göre aşağıdaki kuruluşların tamamından ya da bir kaçından meydana gelmektedir.

 1.    İl valisine bağlı il kuruluşları,

2.    Kaymakama bağlı ilçe kuruluşları,

3.    Doğrudan merkeze bağlı taşra kuruluşları 

Bakanlık bağlı kuruluşlarının taşra örgütü, "bölge", gerektiğinde "il" ve "ilçe" biçiminde kademelenmekte ya da doğrudan kendine bağlı olarak kurulmaktadır.

Özet olarak denilebilir ki, merkezi yönetimin taşra örgütü, bakanlıklar bakımın­dan "il", bağlı kuruluşlar yönünden ise "bölge" esasına dayanmaktadır. 

İl Yönetimi 

Merkezi yönetimin temel taşra biriminin il olduğunu belirtmiştik. İl ve ilçelerin kurulması, kaldırılması, merkezlerinin belirtilmesi, adlarının değiştirilmesi, bir ilçenin başka bir ile bağlanması kanunla olmaktadır. Bucaklarınla ise, İçişleri Bakanlığı'nın karan ve Cumhurbaşkanı'nın onayı ile gerçekleşmektedir.

Ülkemizde il'in, yönetim açısından iki özelliği bulunmaktadır. İl'in birinci özel­liği, merkezi yönetimden ayrı ve tüzel kişiliği olan bir yerel yönetim birimi olmasıdır ki, buna "il özel idaresi" denilmektedir. İkincisi ise, merkezi yöneti­min taşradaki mülki taksimatı içinde yer alan birimidir ki, buna da "valilik" denilmektedir. Bu bakımdan il, hem bir yerel yönetim birimi ve hem de merkezi yönetimin taşra örgütüdür. Ülkemizde il yönetimi, böylece ikili bir statüde yürütülmektedir. 

Merkezi yönetimin taşra Örgütü olan ilin idaresi, "vali", "il müdürleri" ve "il idare kurulu" olmak üzere üç birimden oluşmaktadır.

Vali 

Vali, il özel idaresinin başı, tüzel kişiliğinin temsilcisi ve yürütme organıdır. Bu sıfatla il genel meclisi ve il encümeninin aldığı kararlan uygular, il özel idare teşkilatım sevk ve idare eder; il özel idaresi personelini atar.

 Vali, il özel idaresini stratejik plana uygun olarak yönetir. İl genel meclisine sunulacak olan stratejik planı, performans planını, bütçe ile çalışma programla­rını hazırlar.

Vali, il encümenine başkanlık eder; il halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutlu­luğu için gereken önlemleri alır. 

Vali, il özel idare hizmetlerinin diğer yerel yönetimler ve kamu kuruluşları ara­sında bütünlük ve uyum içinde yürütülmesine yönelik koordinasyonu sağlar. 

Vali, ilçelerde il özel idaresine ait hizmetlerin yürütülmesinde kaymakamlardan yararlanır. İlçelerde, özel idare işlerini yürütmek amacıyla kaymakama bağlı ilçe özel idare teşkilatı oluşturulabilir. Kaymakamlar, valinin verdiği il özel idaresinin görevlerini yapmakla yükümlüdür ve bu görevlerin yapılmasından valiye karşı sorumludurlar. Bu görevler karşılığında kaymakamlara belirli bir aylık ödenir.

Valinin çalışmaları, il genel meclisi tarafından denetlenir. Vali, bir önceki yıla ait faaliyet raporunu, Mart ayı toplantısında il genel meclisine sunar. Raporla ilgili mecliste görüşme açılır. Faaliyet raporundaki açıklamalar, meclis üye tam sayısının dörtte üçü çoğunluğuyla yeterli görülmezse, yetersizlik kararıyla gö­rüşmeleri kapsayan tutanak, meclis başkanı tarafından gereği yapılmak üzere İçişleri Bakanlığına gönderilir. Belediye başkanında olduğu gibi, il genel mecli­sinin, güvensizlik oyu ile valiyi düşürme yetkisi bulunmamaktadır. 

İl Genel Meclisi 

İl özel idaresinin karar organı, il genel meclisidir. İl genel meclisi üyeleri, ilçe­ler adına seçilmektedir. İl genel meclisi seçimleri, tek dereceli, nisbi temsil yöntemiyle, serbest, eşit, gizli oy, açık sayım ve döküm esasına göre beş yılda bir yapılır. İl genel meclisinin üye sayısı, ildeki ilçelerin sayısına ve ilçe nüfus­larına göre değişmektedir. 

İl genel meclisi, seçim sonuçlarının ilanını izleyen beşinci gün kendiliğinden toplanır. Bu toplantıda meclise en yaşlı üye başkanlık eder. Meclis bu toplantı­da, üyeleri arasından ve gizli oyla meclis başkanını, birinci ve ikinci başkan vekilini, ilcisi yedek olmak üzere dört kâtip üyeyi, ilk iki yıl için görev yapmak üzere seçer. İlk iki yıldan sonra seçilecek başkanlık divanı, ilk mahalli idareler seçimlerine kadar görev yapar. 

İl genel meclisi, bir aylık tatil hariç olmak üzere her ayın ilk haftası meclis tara­fından belirlenen günde mutat toplantı yerinde toplanır. Bütçe görüşmelerine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer toplantıların süresi ise en çok beş gündür. İl genel meclisi başkanı, acil durumlarda lüzum görmesi halinde il genel meclisini bir yılda üç defadan fazla olmamak ve her toplantı bir bileşimi geçmemek üzere toplantıya çağırabilir. 

İl genel meclisinin toplantıları halka açıktır, gerektiğinde kapalı oturum yapıl­masına da karar verilebilir. 

İl genel meclisinin gündemi, meclis başkanı tarafından belirlenir ve üyelere en az üç gün önceden bildirilir. Valinin önerdiği hususlar gündeme alınır. Meclis üyeleri de, il özel idaresine ait işlerle ilgili konuların gündeme alınmasını öne­rebilir. 

İl genel meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte birinden az olamaz. 

İl genel meclisi tarafından alman kararların tam metni, en geç beş gün içinde valiye gönderilir. Vali, hukuka aykırı gördüğü kararlan, yedi gün içinde gerek­çesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere il genel meclisine iade edebilir. Valiye gönderilmeyen meclis kararlan yürürlüğe girmez. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de, il genel meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir. 

İl genel meclisi, bir yıl görev yapmak üzere üyeleri arasından seçilecek en az üç, en çok beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. Kaymakamlar ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri, ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversite ve sendikalar ile gündemdeki konularla ilgili köy ve ma­halle muhtarları ile sivil toplum örgütlerinin temsilcileri, oy hakkı olmaksızın kendi görev ve faaliyet alanlarına giren konuların görüşüldüğü ihtisas komisyo­nu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilir. Bu da yönetime katılma konu­sunda önemli bir gelişmedir. 

İl genel meclisinin başkan ve üyelerine, meclis ve komisyon toplantılarına ka­tıldıkları her gün için belirli miktarda huzur hakkı ödenir.