|
Uluslar arası Faktör Hareketleri Çokuluslu Şirketler ve Dolaysız
Yabancı Sermaye Yatırımları
Uluslararası Sermaye Hareketleri
Uluslararası sermaye hareketleri bir ülkede yerleşik bir kişi veya
kuruluşun bir başka ülkedeki yerleşik kişi-kuruluşa
fon aktarması veya ondan bir aktif satın almak üzere
fon göndermesi ile ortaya çıkmaktadır.
Uluslararası sermaye hareketleri ödemeler
bilançosundaki sınıflandırılmasına göre ikiye
ayrılmaktadır.
Uluslararası Sermaye ve Para Hareketleri
1- Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri: Geri ödenme süresi bir yılın
altında olan sermaye hareketleridir.
2- Uzun Vadeli Sermaye Hareketleri: Geri ödenme süresi bir yıldan
fazla olan sermaye hareketleridir.
Ödemeler bilançosunun Cari işlemler bilançosu kısmında uzun vadeli
sermaye hareketleri hesaba alınmakta fakat kısa
vadeli olanlardan sadece denkleştirici olmayanlar bu
kısma dahil edilmektedir.
Ödemeler dengesinde cari işlemler dengesini, yani
mal ve hizmet akımlarından ortaya çıkan açıklan
kapatmada ülkeye çekilen uzun süreli sermaye
akımlarının açık giderici bir etkisi olmaktadır.
Yani net uluslararası sermaye akımı ülkelerin
tasarruf ve yatırım dengesizliğinin yol açtığı
ödemeler dengesi açıklarını finanse etmektedir.
Sermaye hareketlerinin çoğu, bağlı krediler, program ve proje
kredileri olarak sağlanmaktadır. Ve genelde bunlar
şarta bağlı borçlar olarak sermaye girişi
sağlamaktadırlar.
Doğrudan ve Dolaylı Yabancı Sermaye Yatırımlarını Açıklayınız.
Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları
Bunun dışında yabancı sermaye yatırımları ayrıca ikili bir
sınıflandırmaya daha tabi tutulabilir:
1- Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Dış kaynakları sağlayan
yatırımcı doğrudan doğruya kendisi yabancı ülkede
fiziki yatırım yapar. Yatırımın ya tamamen yada
kısmen sahibi olur.
2- Dolaylı Yabancı Sermaye Yatırımları: Genelde kısa süreli
olarak portföy yatırımları şeklinde gerçekleşen
yabancı sermaye yatırımlarıdır.
Üzerinde durulması gereken uzun vadede ödemeler dengesine katkıları
açısından dolaysız yabancı sermaye yatırımlarıdır.
Zaten portföy yatırımlarına daha önce uluslararası
piyasalardan bahsedilirken değinilmiştir
Günümüzde dolaysız yabancı sermaye büyük ölçüde çokuluslu şirketler
tarafından harekete geçirilmektedir. Bu yüzden önce
çokuluslu şirketlere değinilecek daha sonra dolaysız
yabancı sermaye hareketlerinden bahsedilecektir.
Doğrudan Yabancı Yatırımları
Uluslararası Sermaye Hareketlerini Doğuran Temel Sebep Nedir?
Gelişmiş ülkelerde kalkınma ilerledikçe sermaye bollaşmaktadır.
Artan sermaye ile birlikte sermayenin getirişi olan
faiz düşmektedir. Sermayesi bol olan ülkelerde
yatırım stokları arttıkça sermayenin marjinal
getirişi azalmaktadır. Yani karlar azalma seyri
göstermektedirler. Bu durum azalan verimler
yasasının da bir sonucudur. Buna karşılık sermayesi
nispeten az olan ülkelerde, yatırım sistemi oldukça
yüksek karlar getirmektedir. Bu ülkelerde sermaye
kıt olduğu için ona ödenen faiz de yüksek
olmaktadır. Bunun sonucu olarak sermayenin net
karlılığının azalmaya başladığı ülkelerden
sermayenin yüksek kar getirdiği ülkelere doğru bir
sermaye akımı olmaktadır.
Bazen ülkeler arasında sermayenin marjinal getirilen bakımından
büyük farklar olmakla birlikte sermaye akımının
gerçekleşmediği görülür. Bunun sebebi ise iki ülke
arasındaki yatırımların taşıdığı risk seviyesindeki
farklılıklardır.
Bunun dışında bu sermaye hareketinin nedeni ekonomik
coğrafyadan kaynaklanabilir. Üretim faktörlerinin
biraraya getirilmesinin kolay ve ucuz olduğu
ülkelere akım daha fazla olmaktadır.
Uluslararası Sermaye Hareketlerinin Yönü Nasıldır?
Genellikle yabancı sermaye gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan
ülkelere doğrudur. Bununla beraber gelişmiş ülkeden
gelişmiş ülkeye de sermaye akımı olur. Hatta bazen
tasarruflarını gelişmiş ülkelerde değerlendirmek
isteyenler tarafından gelişmekte olan ülkelerden
gelişmiş ülkelere doğruda olabilir. Yine de bu
durumun rakamlarla araştırılması gerekmektedir.
Çokuluslu Şirketi Tanımlayınız.
Çok uluslu işletmeleri şöyle tanımlayabiliriz: "Dünyayı tek bir
pazar olarak gören ve durumunu her yerde en iyi
kılmak için kaynaklarını (sermaye, yönetim,
teknoloji) oralara aktaran bir dünya işletmesidir."
Çok uluslu işletmeler için şöyle bir tanım daha yapılabilir: "İki
veya daha fazla ülkede tek yönetim stratejisi
altında faaliyet gösteren, kaynaklarını ülkeye
bakmaksızın dağıtan; mülkiyeti ve yönetimi çok
uluslu olan işletmelerdir."
Tipik bir çokuluslu şirketin dış satışları toplam satışlarının en
az %25'idir.
Çokuluslu Şirketlerin Yapılanması
Faaliyetlerini, dikey, yatay ve küme halinde bir hat üzerinde
merkez ülke ve diğer ülkelerde yaparlar.
1- Dikey Yayılma:ÇUŞ'in yabancı ülkelerde aramalı ve girdiler
üretmeye karar vermesidir. Bu tip yayılma geriye
doğru yayılmadır. Örneğin petrol üretimi gibi. İleri
doğru yayılmada ise ÇUŞ nihai mal üretimini
hedefler. Girdi ve aramallar ana ülkeden temin
edilir. Örneğin otomobil üretimi gibi.
2- Yatay Yayılma: Firma ana ülkede ürettiği malın aynısını ev
sahibi ülkede de üretir. Bu yayılmanın sebebi gümrük
tarifelerine yakalanmamaktır.
3- Küme Yayılma: ÇUŞ kendi üretimiyle pek ilgisi olmayan alanlara
yönelir.
Dünyanın en büyük hasılata sahip on ÇUŞ şunlardır:
1- General Motors
2- Fxxon
3- Ford Motor
4- Royal Dutch/Shell
5- Toyota Motor 6-IBM
7- Daimler Benz
8- General Electric
9- Hitachi
10- British Petroleum
Çokuluslu Şirketlerin Sınıflandırılması
Çok uluslu şirketler niteliklerine göre üçlü bir
sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Bu
sınıflandırmada, çokuluslu şirket, uluslarüstü
şirket, uluslararası şirket kavramları dikkatimizi
çekmektedir.
1- Çokuluslu Şirket
Çokuluslu şirketin en belirgin özelliği; "sahiplikte ve yönetimde
ulus kökeninin ya da en azından ulusal kimliğin
bulunmamasıdır.
Burada üzerinde durulması gereken "sahiplik" ve "yönetim"
kavramlarıdır. Çokuluslu şirketlerde sahiplik
hakkının (mülkiyetin) büyük çoğunluğu ana iilkenin
elindedir. Yönetimde de doğal olarak mülkiyetin
büyük çoğunluğuna sahip olan ana ülke sözsahibidir.
2- Uluslarüstü Şirket
Uluslararası ya da ülkeler arası sınırların ötesine geçebilen
şirket anlamında olup çokuluslu şirketlerin politik,
ekonomik hatta ideolojik sınırları tanımadığını
belirtir. Eğer bir şirketin sahipliği ve yönetiminde
belirli bir ulus ya da ulusların ağırlığı yoksa
yani, şirket mülkiyet ve yönetimi çok farklı
uluslardan oluşan kişilere ait ise şirketin yapı ve
faaliyetlerinde ulusal bir yapıdan söz edilemez.
3- Uluslararası Şirket
Bu kavramdan, bölüm ya da şube düzeyindeki faaliyetlerini bir
merkez etrafında toplayan ve direkt yatırım dahil
yabancı pazarlara girmek için tüm potansiyel
stratejileri uygulamayı düşünene bir firma tipi
anlaşılmaktadır. Bu tür bir işletme için, ulusal
sınırlar ötesindeki piyasalara girmek önemli olup
buralarda üretimde bulunmak önemli değildir.
Çokuluslu şirketin niteliğine göre büründüğü yapıyı
anlamak açısından aşağıdaki tablo yararlı olacaktır:
|
