Dünya’da Özelleştirme Uygulamaları

2011 yılları arasında bütün dünya ülkelerinde toplam 2 trilyon 445 milyar $ tutarında özelleştirme uygulaması gerçekleşmiştir. Bu tutarın %43 ‘ü AB üyesi 25 ülke tarafından gerçekleştirilmiştir.1988-2000 yılları arasındaki toplam özelleştirme rakamlarında artış gözlemlenirken 2001-2005 yılları arasında özelleştirme tutarları düşüş göstermiştir. Sonrasında gözlemlenen artışlar 2008 yılında patlak veren küresel ekonomik krizle sekteye uğramış ve 2010 ve 2009 yılındaki parlak rekorlar krizin son hali olan Euro Bölgesi Borç Krizi ile tekrar 2011 yılında bir önceki yılın yarsısından daha fazla düşerek dip noktalara gelmiştir

1988 - 2011 yılları arasında Dünyada özelleştirme Tutarları (Milyar $)

Kaynak: Privatization Barometer Report 2011

2011 yılı dünyada özelleştirme uygulamaları bakımında hayal kırıklıklarına yol açmıştır. 2010 yılında yaşanan Brezilya petrol şirketi Petrobas’ın 70 milyar $ ile bugüne kadarki en yüksek ikincil halka arz özelleştirme rekorunun tersine 2011 yılında, 2010 yılındaki özelleştirme tutarının yarısından bile az tutarda gelir elde edilmiştir. 2011 yılı dünya Özelleştirme raporunu incelediğimizde Çin toplam tutar açısından 19 büyük özelleştirmeden elde ettiği 14.12 milyar $ gelir ile birinci sırada yer almaktadır. 2011 yılı Çin’in en büyük özelleştirmesi eylül ve mayıs aylarında Sinohydro Group ile Shangahai Pharmaceutical Holding Company’nin 2.11 milyar $ ve 1.97 milyar $’ a gerçekleşen halka arzlarıdır (agi, 2012:8).

İngiltere, Şili, Jamaika, Meksika, Polonya, Filipinler, Togo gibi ülkeler özelleştirmelerde önceliği satışları hızlı ve kolay olan; rekabet gücü yüksek, minimum politik risk içeren küçük ve orta ölçekli kamu işletmelerine vermişlerdir. Küçük ve orta ölçekli kamu işletmelerinin özelleştirilmesinden kazanılan deneyimlerle büyük ölçekli kamu işletmelerinin özelleştirilmesine aşamalı olarak geçilmiştir. Arjantin ve Brezilya gibi ülkeler ise uzun zaman alan gelişmiş finansal mühendislik gerektiren büyük ölçekli kamu işletmelerinin özelleştirmelerine öncelik vermiştir. Arjantin’de hükümetin ilk olarak özelleştirdiği petrol, telekom ve demiryollarındaki kamu işletmelerinin işletme zararları tüm kamu sektörünün zararının %50’ni oluşturduğun için hükümet bu işletmelerin bütçedeki yükünden öncelikle kurtulmak istemiştir. Ülkelerin özelleştirmelere hangi ölçekte ve hangi sektördeki kamu işletmeleri ile başlamaları ülkelerin makro ekonomik ve mali yapısına, özel sektörün finansman yapısına, yatırımcı ilgisine ve özelleştirmelerde gelen tekliflerin kârlılığına göre değişebilmektedir ( Kikeri vd,1993:48,49).

Özelleştirmenin zamanlaması, planlanması, yavaş ve aşamalı mı yoksa aceleyle mi gerçekleşmesi devletin özelleştirmeden sağlayacağı geliri belirlemektedir. 1979­1988 yılları arasında İngiltere özelleştirme uygulamalarından 17 milyar pound kazanırken, Şili 1975-1980 yıllarları arasında 850 milyon dolar elde etmiştir. Her iki ülke içinde gözlemciler elde edilen gelirin özelleştirmelerin daha yavaş ve aşamalı gerçekleşmesi durumunda daha fazla elde edileceğini tespit etmiştir (Ramamurti, 1997:11).

Özelleştirmelerde zamanlama önemlidir. Özelleştirmeler iş çevrimlerinden (business cycles) etkilenmektedir. Ekonominin yükselişe geçtiği dönemlerde özelleştirilen kamu işletmelerinden işçi çıkarılmasının yarattığı sosyal sakıncalar daha azdır çünkü işten çıkarılan işgücü piyasada kolay iş bulabilir. Ayrıca yüksek stokla çalışan ve aktifinde gereksiz gayri menkuller bulunan kamu işletmelerinin ekonominin canlı olduğu dönemlerde bunları elinden çıkarması daha kolaydır (Kagami ve Tsuji,2000:287).