Üretim İmkanları Eğrisi Nedir

iktisadı tanımladığımız, ve iktisadi düşünme tarzının temellerini ele aldığımız ilk ünitede ekonomik ilişkileri açıklamada ve anlaşılır biçime getirmede modellerin kullanıldığından söz etmiştik. üretim imkanları sınırı, ekonominin en önemli kav-ramlarından kıtlık, seçim (tercih) ve fırsat maliyeti gibi temel kavramları açıklama-da kullanılan yararlı bir analitik modeldir Bir ekonomide binlerce mal ve hizmet üretilmesine rağmen, ekonomideki üretimin iki geniş kategoride toplanabileceğini varsayalım. Bunların da tüketim malları ve yatırım mallan olduğunu düşünelim, hatta kolaylık sağlamak amacıyla tüketim mallarını temsil etmek üzere tereyağını ve yatırım mallarını temsil etmek üzere de bilgisayarı örnek mallar olarak seçelim. Varsayımımızın gereği olarak tereyağı ve bilgisayar endüstrileri ekonominin tüm üretim faktörlerini kullanmaktadırlar. Üretim imkanları (sınırı) eğrisi, mevcut üretim faktörleri ve ürerim teknolojik veri iken. belirli bir dönemde ekonominin maksimum düzeyde üretebileceği çeşitli çıktı (ürün) bileşimlerini gösteren eğridir Tablo 1 de tereyağı ve bilgisayar için üretim imkanları sınırı üzerinde altı farklı secim gözlemi yapılmış ve Şekil 1 de bu tablodan hareketle oluşturulan üretim imkanları sının (eğrisi) çizilmiştir.

Bu ekonomide eğer tüm kaynaklar tereyağı endüstrisinde kullanılmış olsaydı, yılda 800 bin ton tereyağı üretilecekti ve hiç bilgisayar üretilmeyecekti. Şayet tüm kaynaklar bilgisayar endüstrisinde kullanılmış olsaydı yılda 500 bin adet bilgisayar üretilecekti ve hiç tereyağı üretilmeyecekti. Bu iki uç durum dışında, eğer ekonomideki kaynaklar iki endüstri arasında paylaşılmış olsaydı, örneğin C noktasındaki gibi 200 bin adet bilgisayar üretilmiş olsaydı geriye kalan kaynaklarla 650 bin ton tereyağı üretilirdi. Yada D noktasındaki gözleme göre 300 bin adet bilgisayar üretilmiş olsaydı, tereyağı üretimi 500 bin tona düşecekti Sekil 2.1 ve Tablo 2.1^;de ekonomideki mevcut kaynakların tereyağı üretiminden bilgisayar üretimine kaydırılması durumunda yada tersi olduğunda maksimum düzeyde üretilebilecek olası üretim düzeyleri gösterilmiştir 

6

Üretim imkanları eğrisi, kıtlığın sonuçlarını, ekonomideki tercihleri ve her tercihin fırsat maliyetini göstermektedir. Şekil 2.1 den üç farklı durum gözlenebilir. Bunlar eğri üzerindeki noktalar ile eğrinin içinde yada dışındaki noktalardır. İlk olarak eğri içindeki G noktasına bakalım. Bu bileşime göre ekonomide 300 bin adet bilgisayar ve 500 bin ton tereyağı üretilmektedir. Ancak üretim imkanları sınırı eğrisi bize aynı kaynaklarla daha fazla bilgisayar üretilmesinin mümkün olduğunu (E noktası gibi) yada D noktasına gelmekle daha fazla tereyağı üretilebileceğini göstermektedir. Hatta her ikisinden de daha fazla üretimin olası olabileceğini (D ve E arası) ortaya koymaktadır G üretim imkanları eğrisi içinde kalan noktalarda, ekonomi bazı nedenlerden dolayı iyi işlemiyor, dolayısıyla etkin üretim sağlanamıyor demektir. Bu da söz konusu ekonomide issizlik yada atıl kapa-sitenin mevcut olduğuna işaret etmektedir 

İkinci olarak, eğri dışındaki H noktası gibi bir bileşimi üretmenin imkansız olduğunu söylemek gerekir. Çünkü ekonomi bu düzeydeki bir üretimi gerçekleştirecek kaynaklara sahip değildir.

Üçüncü olarak, eğri üzerindeki her nokta etkin üretim bileşimlerini gösteren noktalardır üretim imkanları eğrisi üzerinde bulunan noktalar mevcut kıt kaynaklarla üretilebilecek maksimum üretim miktarlarını göstermektedir. Üretim imkanlar sınırı üzerinde yer alan söz konusu etkin noktalara ulaşıldığında (B, C gibi), mallar-dan birisini biraz daha fazla üretmenin tek yolu diğerini az üretmektir. Dikkat edilirse üretim imkanları sınırı orijine göre içbükey çizilmiş bir eğridir. Üretim imkanları eğrisinin niçin bu biçime sahip olduğu artan fırsat maliyeti kavramı ile ilgilidir.

Artan Fırsat Maliyeti

Tablo 1'de gözlemlenen üretim imkanları, ekonominin bütünü için fırsat maliye-ti kavramını açıklamaktadır. Daha fazla bilgisayar üretmenin fırsat maliyeti üretiminden vazgeçilen tereyağı miktarıdır Örneğin, toplum üretim faktörlerinden bir kısmını tereyağı üretimim üretimine kaydırdığında, D noktasından E noktasındaki bileşime geldiğinde 200 bin ton tereyağı üretiminden vazgeçerek 100 bin adet faz) t üretebilmiştir. Yani ekonomi D noktasında iken, 100 bin adet daha fazla bilgisayar üretmenin fırsat maliyeti 200 bin ton tereyağıdır.

Tabloda fırsat maliyeti konusunda gözlemlenen önemli bir durum artan fırsat maliyetidir. Çünkü gözlemlerde sırasıyla aşağı doğru inildikçe bilgisayar ürerimi artmaktadır. Bu artışların 100 er birimlik (bin adetlik) olduğu görülmektedir. Oysa vazgeçilen tereyağı üretimi ilk satırdan ikinci satıra geçişte 50 birimken (bin ton), üçüncü satıra geçişte  100 binme, dördüncü satırda 150. beşinci satırda 200 birime yükselmiştir. Yine son satırda 100 birimlik bilgisayar üretimi için vazgeçilen tere-yağı miktarı 300 bilim olmuştur. Buradan çıkan sonuç, bilgisayar üretmenin, tereyağı üretimi cinsinden fırsat maliyeti sürekli anmaktadır, iler ilave bilgisayar giderek daha fazla tereyağı üretiminden vazgeçmeyi gerektirmektedir. Bu durum artan

fırsat maliyeti olarak ifade edilir. O halde artan fırsat maliyeti, bir malın daha fazla üretilmesi için diğer maldan artan miktarlarda vazgeçilmesi gereken bir durum olarak tanımlanır, 

Peki anan fırsat maliyetinin altında yatan temel mantık nedir? Şimdi kısaca bunu açıklayalım Varolan sınırlı kaynaklardan bazıları tereyağı üretimi için uygun olurken, bazıları da bilgisayar üretimi için uygun nitelik taşımaktadır, örneğin, tereyağı üretiminde oldukça iyi olan işgücünün büyük bir kısmı, bilgisayar üretiminde iyi olmayabilir. Böylesi bir durumda daha fazla bilgisayar üretimi gerçekleştirilmek istendiğinde   giderek bilgisayar üretimi için uygun olmayan sadece tarımla ilişkili kişiler ve kaynaklar da bilgisayar üretimine kaydırılacaktır. Sonuçta verim düşüklüğü gözlenecek ve aynı sayıdaki bilgisayar üretimindeki artış için giderek daha fazla miktarda tereyağı üretiminden vazgeçilecektir. Yani çiticileri, gıda ve ziraat mühendislerini, gereğinden fazla toprağı bilgisayar üretimine yönlendirirseniz, bunun tereyağı üretimi acısından yüksek bir maliyet taşıyacağımı ve bilgisayar üretimine de çok az katkı yapacağını herhalde düşünebilirsiniz. 

Dikkat edilirse, yukarıda açıklamaya çalıştığımız artan fırsat maliyeti nedeniyle üretim imkanları eğrisi orijine göre içbükey çizilmiştir 

Fırsat maliyetini analiz etmenin bir yolu da, üretim imkanları sınırı eğrisine çizilen teğetlerin eğimini incelemektir Bunun için örneğimizde ki üretim imkanları eğrisine bakarsanız bilgisayar üretimi arttıkça eğim negatif olmakla birlikte sürekli dikleşmektedir çizilen teğetlerin eğiminin negatif işaretlisi marjinal dönüşüm oranı olarak tanımlanır. Marjinal dönüşüm oranı, bir maldan bir birim daha fazla üretmek için öteki maldan ne kadar fedakarlık etmek gerektiğini göstermektedir. Bu ise dikkat ederseniz fırsat maliyeti tanımı ile aynıdır.

AT ile tereyağı üretim miktarındaki değişim, AB ile bilgisayar üretimindeki değişim açıklanmaktadır. Tablo1'in son sütununda ise bu değerler hesaplanmıştır. Buna göre A dan B bileşimine geçilirken bir bilgisayar daha üretmenin fırsat maliyeti yarım ton tereyağı iken, C den D'ye geçişte 1,5 tona yük-selmiş ve E den F'ye geçişte ise 3 tona ulaşmıştır. Yani ilave bir bilgisayar üretebilmek için 3 ton tereyağı üretiminden vazgeçilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

Şekil 1'de açıkça görüleceği üzere, üretim imkanları eğrisi içbükey bir eğri olarak çizilmiştir. Bu eğriye göre fırsat maliyetini konuşurken, yani bilgisayarın tereyağı cinsinden fırsat maliyetini hesaplarken, ekonominin ürettiği her bir malın ne miktarda olduğuna bakmak oldukça önemlidir Ekonomideki kaynakların çoğu bilgisayar üretiminde kullanıldığı zaman, üretim imkanları sınırı eğrisi oldukça dikleşir. Çünkü tereyağı üretimine çok uygun olan üretim faktörleri bilgisayar üretiminde kullanılmaktadır. Bu durumda ekonomide vazgeçilen her bilgisayar için önemli miktarda tereyağında artış sağlanacaktır. Yada önemli miktarda tereyağı üretiminden vazgeçilerek ilave bir bilgisayar üretilecektir. Yine ekonomide kaynakların çoğu tereyağı üretiminde kullanılıyorsa, üretim imkanları sınırı eğrisi oldukça yatay bir hal almakladır Bunun anlamı tereyağı üretiminden çok az karlık yapmakla bilgisayar üretimi önemli ölçüde arttırabilecektir.

Fırsat maliyetinin anan olması durumunda üretimin imkanları eğrisi orijine göre içbükey olacaktır ve ekonomide en yaygın biçimde karşılaşılan durumu açıklamaktadır. Şayet fırsat maliyeti değişmiyorsa yani her üretim düzeyi için bir sabite eşit ise), böyle bir dununda doğru seklinde bir üretim imkanları eğrisi ile karşı karşıya kalırız