Az Gelişmiş Ülke İç Pazar Darlığı 

Azgelişmiş ülkelerin temel ayırıcı özelliklerinden biri de iç pazarın dar oluşudur, iç pazarın darlığından anlaşılması gereken, pazarın; hem nicel-kantitatif, hem de nitel-kalitatif bakımdan sınırlı olmasıdır. Yani ekonomide bazı olaylar nicel darlığı anlatırken, bazı olaylar nitel darlığı ifade ediyor olabilir. Örneğin, talep hacminin sınırlı olması nicel bir darlığı ifade ederken, teknolojik yetersizlik nitel bir darlık olarak düşünülebilir. Ne var ki, nicel ve nitel darlık geniş ölçüde birbirine bağlıdır ve bir iç-içe geçmişlik sözkonusudur. Yani nicel olarak ortaya çıkan bir değişiklik, şu ya da bu ölçüde nitel bir değişmenin de oluşmasına yol açabilir. 

iç pazarın darlığı geniş anlamda düşünüldüğünde hem üretim/arz açısından hem de tüketim/talep açısından ele alınmalıdır. Bu genel düşünce, iç pazarın darlığını nicel ve nitel unsurları kapsayarak açıklar. 

İç Pazarın Darlığını Belirleyen Faktörler 

1- Üretim/Arz Açısından Darlık 

Bir ülkede üretim yapılabilmesi için, üretim kaynakları denilen yatırım, tasarruf ve girişimci temel unsurlardır. Dışarıdan alınan krediler ve doğrudan yatırım yapan yabancı sermaye hariç tutulursa bir ülkenin yatırım hacmi, o ülkenin birikimleri kadardır. Azgelişmiş ekonomilerde, gelir düzeyinin düşüklüğüne bağlı olarak, iç tasarruf oranı da düşüktür. Bu nedenle, iç tasarrufa dayanan yatırım hacmi de düşük olacaktır. Diğer yandan, ekonominin içdinamizmden yoksun olması sebebiyle, iç tasarrufların yatırıma dönüşme olanakları da sınırlıdır. Azgelişmiş ekonomilerin iç dinamizmden yoksun olmaları, ekonomik unsurlar yanında sosyal ve siyasal unsurlarla da ilgilidir. Yatırımlar yanında teknolojik gerilik de, belirli bir ölçüde iç pazarın darlığı ile ilgilidir. 

iç pazarın darlığı, R.Nurkse'deki fakirlik kısır çemberine de bağlıdır. Bu bağlılık, özellikle gelir düzeyi bakımından sözkonusudur 

Gelir düzeyinin, gelir-verim ilişkisine bağlı olarak arttırılmaması tasarrufların düşük olmasına, bu da yatırımların yani üretimin düşük gerçekleşmesine neden olur. Üretimin düşük gerçekleşmesi ise, sunumun/arzın yetersiz kalması demektir. 

2- Tüketim/Talep Açısından Darlık 

Gelir düzeyinin düşük kalması mal ve hizmet talebinin de düşük kalmasına neden olmaktadır. Pazar ekonomisinde, fiili ve potansiyel/gizil olarak talep edilmeyen mal ve hizmetlerin üretimi sözkonusu olmadığına göre hem üretim, hem de talep açısından oluşan bir çember gelişmeyi sınırlamaktadır.

Diğer yandan; Nurkse'nin azgelişmiş ekonomilerde sermaye teşekkülü ile ilgili olarak ortaya attığı görüş kırk yıl içinde büyük değişikliğe uğramıştır. Sadece sermaye birikimi de sorunun çözümüne yetmemektedir, iç pazarın darlığında nicel etkenler kendini geniş ölçüde göstermektedir. Kaynak dağılımı, teknoloji, rekabet, iş idaresi gibi unsurlar, sermaye birikimi ile birlikte belki onun kadar önem kazanır duruma gelmiştir. Bugünün gelişme yoluna girmiş azgelişmiş ekonomilerinde, yatırım alanları ve bazı kamu kesimi sınai üretim alanlarında "atıl kapasite" sorunları sözkonusudur. Örneğin, Türkiye Zirai Donatım Kurumu'nun Adapazan'ndaki Traktör Fabrikası'nda, sırf talep yetersizliğinden kaynaklanan yaklaşık yıllık 10.000 adet traktör kapasitesi boş durmaktadır. Aynı durum TÜMOSAN traktör fabrikası için de sözkonusudur. 

Öte yandan, gelişme yolundaki ekonomilerin yavaş yavaş sınai ürün ihracatını arttırmaları sonucu, iç pazarın talep yönünden darlığı sorunu, değişik bir açıdan ele alınmaya başlamıştır. Örneğin, hafif sanayi mamulleri alanında uluslararası pazara sürüm yapan azgelişmiş ekonomiler, artık sözkonusu sanayi dallarında, iç pazarın sınırları dışına çıkmış bulunmaktadırlar. Bu ülkeler için tartışılan sorunlar "sanayileşme modeli üzerinde yoğunlaşmaya başlamıştır. Sadece iç pazarın darlığına bağlı olarak ortaya konan yetersiz sermaye birikimi görüşü, bugünün gelişme yoluna girmiş ekonomileri için bir açıklama getirmemektedir."

Zaten iç pazarın sınırlılığını dar anlamda ele aldığımız zaman birçok gelişme yolundaki ekonominin gerek arz, gerekse talep yönünden belirli bir düzeyin üzerine çıktığı görülür. Türkiye, Meksika, Arjantin, Brezilya ve Hindistan buna örnek olarak gösterilebilir. Ne var ki, sadece sermaye birikimi gelişme için yeterli olmamaktadır. Azgelişmiş ekonominin yatırım kaynaklarının hangi alanlara dağtldığı, ekonominin dışa bağlılık derecesi gelişme üzerinde etkili olmaktadır. Hemen belirtelim ki bu durum, iç pazarın darlığına bağlı olarak, tüm azgelişmiş ekonomilerin gelişmenin kapalı çemberi içinde bulunmalarına neden olmaktadır. Nijer, Togo, Kamerun, Gabon, Yukarı Volta, Senegal, Gine, Dahomey, Afganistan, Pakistan gibi ülkeler gelişmenin daha ilk aşamasında bulunmaktadırlar, iç pazarın arz ve talep açısından ortaya çıkardığı daraltıcı unsurlar Nurkse'nin öne sürdüğü anlamdaki sermaye birikimini önlemektedir. 

B- İç Pazarın Darlığının Yarattığı Sorunlar, Azgelişmiş ülkeler 

İç pazarın darlığı, yine temelde arz ve talep unsurlarına bağlanarak, birçok sorunun ortada kalmasına yol açmıştır. Bu sorunlar, tarımsal yapıdan sınai toplum yapısına geçme çabası içinde bulunan pek çok azgelişmiş ekonomi için sözkonusudur. 

iç pazarın darlığının yarattığı sorunları şu biçimde sıralamak olanaklıdır/)

-iç yatırım kaynakları yetersizdir,

-Gerek tüketim malları talebi, gerekse endüstrilerarası talep yetersizlikleri ve aksaklıkları vardır,

-Pazarın kaynak dağılımında aksayan yönlerinin bulunuşu,

-Pazar küçüklüğünün yaygın sanayileşmeye olanak tanımaması,

-Firma ölçeklerinin küçüklüğü ve bu nedenle verimliliğin düşük oluşu,

-GSYİH'dan araştırma geliştirmeye çok düşük pay ayrılması,

-Teknolojik yetersizlik, araştırma geliştirme noksanlığı,

-Nitelikli personel yetersizliği,

-Genel olarak organizasyon ve iş idaresi bakımından ortaya çıkan aksaklıklar,

-iç pazar yetersizliğinin ortaya çıkardığı dışa ve uluslararası pazarlara bağlılık,

-Parasal dengesizlik / istikrarsızlık,

Tüm bu saydığımız sorunlar kısmen ve tamemen iç pazarın nitel ve nicel yetersizlikleri sonucu ortaya çıkmaktadırlar.

Sorunu, bir neden- sonuç bağlantısı biçiminde de görmek gerekir. Çünkü, firmaların küçüklüğü, teknolojik gerilik ve eksik rekabetin varlığından söz edildiği zaman bunlar aynı zamanda pazarın nicel ve nitel yapısını oluşturan unsurlardır

iç pazarın darlığı azgelişmiş ülkelerin özelliği olduğu kadar, geri kalmışlıklarının bir diğer nedenidir de.